Ἐκφώνως ἤ μυστικῶς; (Β΄) Ἀντίλογος στά σχόλια

Ἀντίλογος στά σχόλια

ὑπο ἀρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

 

1. Ἡ Ἐκκλησία ἔχοντας ὑπόψη της τά λόγια τοῦ Κυρίου «μή δῶτε τά ἅγια τοῖς κυσίν» (Μτ. 7:6), δέν παρέθετε τή δογματική της διδασκαλίά στόν ὁποιονδήποτε, οὔτε ἐπίσης τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Δέν ἐπέτρεπε νά ἀκοῦνε τίς εὐχές του, οὔτε σ’αὐτούς πού ἐξομολογήθηκαν καί ζοῦσαν ἐν μετανοίᾳ! (ΙΑ΄τῆς Α΄).Ἔκλειναν μάλιστα καί τίς πόρτες τοῦ Ναοῦ! Τέτοια αὐστηρότητα! Μετά ἀπό αὐτά, ἄς σκεφθεῖ ὁ καθένας, ἄν στή σημερινή ἐποχή, ὅπου ὀργιάζει ἡ ἁμαρτία, καί στήν ἐκκλησία εἰσέρχεται ὁ ὁποιοσδήποτε, βυθισμένος στήν ἁμαρτία, ἀνεξομολόγητος, ἀκοινώνητος κ.λ.π., εἶναι πρέπον οἱ εὐχές τοῦ Μυστηρίου νά λέγονται ἐκφώνως. «Οὐ μή γάρ τοῖς ἐχθροῖς σου τό Μυστήριον εἴπω»,ὑποσχόμαστε στόν Κύριο.

2. Οἱ εὐχές τοῦ «Καιροῦ» καί τοῦ «Χερουβικοῦ», εἶναι σέ πρῶτο ἑνικό, γιατί ἀφοροῦν τόν Ἱερέα (τόν προεστῶτα) πού θά ἐπιτελέσει τό Μυστήριο. (Στό Ἀρχιερατικό Συλλείτουργο ἄλλος «παίρνει καιρό», ἄλλος ἐπιτελεῖ τό Μυστήριο…!). Οἱ ἄλλες εὐχές εἶναι σέ πρῶτο πληθυντικό. Π.χ. «Εὐχαριστοῦμεν σοι, Κύριε ὁ Θεός τῶν Δυνάμεων, τῷ καταξιώσαντι ἡμᾶς παραστῆναι καί νῦν τῷ ἁγίῳ Σου Θυσιαστηρίῳ καί προσεσπεσεῖν τοῖς οἰκτιρμοῖς Σου ὑπέρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καί τῶν τοῦ λαοῦ ἁμαρτημάτων. Πρόσδεξαι, ὁ Θεός, τήν δέησιν ἡμῶν· ποίησον ἡμᾶς γενέσθαι σοι δεήσεις καί ἱκεσίας, καί θυσίας ἀναιμάκτους ὑπέρ τοῦ λαοῦ σου». (Εὐχή Πιστῶν Α΄).

Στήν εὐχή αὐτή ἐννοοῦνται οἱ συλλειτουργοί Ἱερεῖς, γιατί αὐτοί εἰσέρχονται στό Ἅγιο Θυσιαστήριο, καί προσφέρουν δεήσεις καί θυσίας ἀναιμάκτους ὑπέρ τοῦ λαοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ εὐχή δέν εἶναι συμπροσευχή κλήρου καί λαοῦ, ἀλλά προσωπική προσευχή τῶν (συλλειτουργούντων) Ἱερέων. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τίς ὑπόλοιπες εὐχές, γι’ αὐτό καί λέγονται «χαμηλοφώνως».Ἐννοεῖται, πώς τό «τυπικό» δέν ἔχει ὑπόψη του τή χρήση μικροφώνων, ὥστε μέ τό «χαμηλοφώνως», νά τίς ἀκούει καί ὁ λαός. Ἄν ἦταν νά τίς ἀκούει ὁ λαός, ποιός ὁ λόγος νά λέγονται χαμηλοφώνως;! Ἡ «ὀπισθάμβωνος» εὐχή, πού διαβάζεται εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ, λέγεται ἐκφώνως.

3. Τό κίνημα τῶν «Κολλυβάδων» εἶχε σχέση μέ τή Θ. Λειτουργία, «γιατί νά γίνονται μνημόσυνα τήν Κυριακή, καί γιατί οἱ χριστιανοί νά κοινωνοῦν τρεῖς φορές τό χρόνο;». Καί στήν ἐποχή τῶν Κολλυβάδων (καί ὄχι μόνο) οἱ εὐχές τῆς Θ. Λειτουργίας λέγονταν «μυστικῶς». Ὅμως, οἱ «Κολλυβάδες» οὔτε κἄν ἔθιξαν τό θέμα. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν Ἅγιο Νικόλαο Καβάσιλα. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν μεγάλο λειτουργιολόγο Ἅγιο Συμεών Θες/νίκης. Εἶναι ὑπέρ τῆς μυστικῆς ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν. Μήπως δέν εἶχαν τίς ἀπαιτούμενες θεολογικές γνώσεις; Μήπως δέν νοιάζονταν γιά τήν ὠφέλεια τοῦ ἐκκλησιάσματος;

Εἶναι χαρακτηριστικό πώς (παλαιότερα) ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀκολούθησε κατά γράμμα τό «τυπικό» αὐτό. Στίς 16.2.1951 ἐξέδωκε τήν ὑπ’ἀριθμ. πρωτ. 499/517 Ἐγκύκλιο πρός τούς Ἀρχιερεῖς μέ θέμα «Περί τοῦ ὅτι ἀπαγορεύεται αὐστηρῶς ἡ ἀνάγνωσις ἐκφώνων τῶν εὐχῶν τῆς Θ. Λειτουργίας». Καί στίς 9.6.1956 ἐξέδωκε ἄλλη Ἐγκύκλιο (ἀριθμ. πρωτ. 499/517) πάλι πρός τούς Ἀρχιερεῖς, γράφοντας: « Αὐστηρῶς διατάξητε τοῖς παρ’ὑμῖν κληρικοῖς, ἵνα ποιῶσιν τήν ἀνάγνωσιν τῶν ὡς εἴρηται Εὐχῶν μυστικῶς, καί οὐχί εἰς ἐπήκοον τοῦ ἐκκλησιάσματος».

4. Ὁ καθένας μπορεῖ νά λέει ἐπί τοῦ θέματος, ὅ,τι θεωρεῖ σωστό, ὅμως τό θέμα δέν εἶναι τί αὐτός θεωρεῖ σωστό, ἀλλά, ἄν αὐτό πού λέει εἶναι σύμφωνο μέ τό πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἄς μήν ξεχνᾶμε, πώς ἡ διαφορά ἀνάμεσα στόν ὀρθόδοξο χριστιανό καί στόν προτεστάντη (στό θέμα τοῦ «τυπικοῦ»), εἶναι, πώς ὁ μέν πρῶτος δεσμεύεται ἀπό τήν Παράδοση, ὁ δεύτερος, ὄχι, γιατί στερεῖται Παραδόσεως. Ἀπό ὅτι φαίνεται, αὐτή ἡ δέσμευση δέν ἀρέσει σέ μερικούς..

Αρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

Αναστάσιος (24-9-2019)

Advertisement

Ἐκφώνως ἤ μυστικῶς;

Ὑπάρχει στίς ἡμέρες μας μιά «διχογνωμία» σχετικά μέ τήν ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν τῆς Λειτουργίας, ἄλλοι λένε, ὅτι πρέπει νά λέγονται ἐκφώνως, ἄλλοι μυστικῶς. Γιά νά βροῦμε τή σωστή ἀπάντηση, θά πρέπει νά ἔχουμε ὑπόψη μας τό ἑξῆς:

Ἡ Ἐκκλησία δέν παρέθετε στόν ὁποιονδήποτε τήν περί τῆς πίστεως διδασκαλία της, παρά μόνο στούς ἀξίους. Στούς ἀμυήτους καί ἁμαρτωλούς τήν ἀπέκρυβε. Ἡ κατήχηση γινόταν προφορικά (κατήχηση ἀπό τό «κατηχῶ» = ἠχῶ, φωνάζω δυνατά). Δέν ὑπῆρχαν γραπτές σημειώσεις, γιατί ὑπῆρχε κίνδυνος νά πέσουν σέ χέρια ἀμυήτων. «Σᾶς παραδίδω τήν πίστη σέ λίγους στίχους, γιά νά τούς ἀπομνημονεύσετε, καί ὄχι γιά νά τούς καταγράψετε καί φανερωθεῖ ἡ πίστη ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων στούς Κατηχουμένους (Κατήχηση V. P.G. 33:521).

Ἰδιαίτερη προσοχή ἔδωσε ἡ Ἐκκλησία στήν ἀκρόαση τῶν εὐχῶν τῆς Θ. Ἀναφορᾶς. Δέν ἀρκοῦσε   νά ἤσουν μέλος της γιά νά τίς ἀκούσεις, ἀλλά θά ἔπρεπε νά ἤσουν καί καθαρός ἀπό ἁμαρτία.

«Ἄν δέν εἶσαι ἄξιος νά κοινωνήσεις, δέν εἶσαι ἄξιος οὔτε νά ἀκούσεις τίς εὐχές», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἐκφράζοντας τό πνεῦμα τῆς ἐποχῆς του. (Ὁμιλία Γ΄εἰς Ἐφεσσίους P.G. 62: 29 ).

Κείμενα πού νά περιέχουν τίς εὐχές τῆς Θ. Ἀναφορᾶς, δέν «κυκλοφοροῦντο»· γιά τόν ἴδιο λόγο: Γιά νά μήν πέσουν σέ χέρια ἀμυήτων! Οἱ ἱερεῖς ὅ,τι ἤξεραν, τό ἤξεραν «ἀπό τῆς σιωπωμένης καί μυστικῆς παραδό­σεως» (Μ. Βασίλειος, περί Ἁγίου Πνεύματος, ΚΖ΄ 66. P.G. 32:188). «Οὐ μή γάρ τό Μυστήριον τοῖς ἐχθροῖς Σου εἴπω», λέμε ἀκόμα καί σήμερα.

Ὅσοι ἦταν ὑπό ἐπιτίμιο, προκειμένου νά φθάσουν στό σημεῖο νά ἀκούσουν τίς εὐχές, ἔπρεπε νά περάσουν ἀπό τά ἐπώδυνα καί μακροχρόνια στάδια τῶν «προσκλαιόντων» καί τῶν «ὑποπιπτόντων» (ΙΑ΄ τῆς Α΄). Στό διάστημα αὐτό ἄκουγαν μόνο τή Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων, καί ποτέ τή Λειτουργία τῶν Πιστῶν, γι’αὐτό καί μόλις ἄρχιζε ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἀναχωροῦσαν.

Ἦρθε ἡ ἐποχή (πέμπτος αἰώνας καί μετά) ὅπου στή Λειτουργία τῶν Πιστῶν παρέμεναν ἅπαντες, δηλαδή καί ὅσοι δέν ἦταν ἄξιοι νά ἀκούσουν τίς εὐχές (καί νά κοινωνήσουν). Καί τώρα ἔπρεπε νά ἀκοῦνε καί τίς εὐχές. Καί προκειμένου νά προστατευθεῖ ἡ ἱερότητα, τό κῦρος τῶν εὐχῶν, θεσπίσθηκε ἡ χαμηλόφωνη ἀνάγνωσή τους, λέγοντας ἐκφώνως μόνο τόν ἐπίλογό τους. Καί   τό «χαμηλοφώνως», τότε πού δέν ὑπῆρχαν μικρόφωνα, σήμαινε «εἰς ἐπήκοον τῶν συλλειτουργούντων ἱερέων».

Ὅσοι ὑποστηρίζουν πώς οἱ εὐχές θά πρέπει νά λέγονται ἐκφώνως, ἄς διερωτηθοῦν: Γιατί ὁ ἱερέας διαβάζει μυστικῶς τίς εὐχές τοῦ Λυχνικοῦ, Ἑσπερινοῦ; Γιατί διαβάζει μυστικῶς τίς εὐχές τοῦ Ὄρθρου; Γιατί οἱ Ἀκολουθίες τοῦ «Καιροῦ» καί τῆς Προσκομιδῆς γίνονται μυστικῶς; Γιατί ἡ Ἀπόλυση τοῦ Ὄρθρου στίς Κυριακές καί μεγάλες γιορτές γίνεται μυστικῶς; Γιατί τά εἰρηνικά καί οἱ εὐχές εἰς χειροτονίαν διακόνου, ἱερέως, ἀρχιερέως λέγονται μυστικῶς;

Aὐτό τό «τυπικό» μᾶς παρέδωσε ἡ Παράδοση. Ὅμως, ἡ Παράδοση μᾶς λέει, πώς καί οἱ εὐχές τῆς Θ. Ἀναφορᾶς (καί ὄχι μόνο) θά πρέπει νά λέγονται μυστικῶς. Αὐτό γιατί δέν τό τηροοῦμε;

Αρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

Αναστάσιος (21-9-2019)

Αγώνας για την πίστη;

Ὁ Θεός εἶπε στόν Κάιν: «Οὐκ, ἐάν ὀρθῶς δέ μή διέλῃς, ἥμαρτες;» (Γέν. 4:7). Δηλαδή, δέν ἀρκεῖ νά Μοῦ προσφέρεις κάτι ὡς θυσία, ἀλλά θέλω αὐτό πού Μοῦ προσφέρεις, νά τό προσφέρεις «ὀρθῶς», μέ σωστό τρόπο, διαφορετικά ἁμαρτάνεις. Αὐτό ἰσχύει καί στούς ἀγῶνες πού κάνουμε ὑπέρ τῆς πίστεως. Δέν ἀρκεῖ ἁπλά νά ἀγωνιζόμαστε γιά τήν ἁγία μας πίστη, , ἀλλά θά πρέπει νά ἀγωνιζόμαστε σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Κυρίου, μέ ταπείνωση, μέ συμπόνοια κ.λ.π. πρός τόν πλανεμένο ἀδερφό μας. Ὁ Κύριος δέν θέλει ὡς «ὑπερασπιστή» Του ἄνθρωπο ἁμαρτωλό, πού καταφρονεῖ τίς ἐντολές Του (Ψλμ. 49:16-20). Θεωρεῖται ὑπεράσπιση τῆς ἁγίας μας πίστεως (μαρτυρία Χριστοῦ!), ὅταν καταφρονοῦμε, χλευάζουμε, διασύρουμε τούς «ἀντιπάλους» μας, ἀδερφούς μας καί τέκνα τοῦ Χριστοῦ;! Τί διαφορετικό θά ἔκανε αὐτός πού δέν πιστεύει στόν Χριστό; Τί;

Ἄν ἰσχύει «στήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν δέν θά μποῦν ἐκεῖνοι πού Μοῦ λένε συνεχῶς «Κύριε, Κύριε», ἀλλά ἐκεῖνοι πού τηροῦν τό θέλημα τοῦ Πατέρα Μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς», (Μτ. 7: 21), ἰσχύει, στήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν δέν θά μποῦν ἐκεῖνοι πού ἀγωνίζονται συνεχῶς γιά τήν πίστη, ἀλλά ἐκεῖνοι πού τηροῦν τό θέλημα τοῦ Κυρίου. «Σκέψου καλά, μήπως μέ αὐτό πού κάνεις, πᾶς στήν Κόλαση», εἶπε ὁ ἴδιος Χριστός σέ Ἱερέα, ὀνόματι Κάρπο, πού παρακαλοῦσε τόν Χριστό (μέ διάθεση ἐκδικήσεως) νά ἐξαφανίσει ἀπό τήν ἐνορία του δυό εἰδωλολάτρες (Μέγας Συναξαριστής τ. 10^ος, σελ. 68-69).

Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τούς Ἁγίους Μάρτυρες, ὄχι ἐπειδή ἁπλά μαρτύρησαν γιά τόν Χριστό, ἀλλά ἐπειδή ἔδωσαν ἐν ἀγάπῃ τήν μαρτυρία τους γιά τόν Χριστό, καί μάλιστα τή στιγμή πού πονοῦσαν φρικτά! Ἄν μέσα τους ὑπῆρχε ἴχνος μνησικακίας, ἡ χάρη τοῦ Κυρίου θά ἀποσυρόταν ἀπό πάνω τους, καί δέν θά ἔφθαναν στό μαρτύριο. Κάτι πού ἔγινε μέ τόν ἱερέα Σαπρίκιο. Τή στιγμή πού μαρτυροῦσε, ἀρνήθηκε νά ἀγαπήσει τόν ἐχθρό του Νικηφόρο. Ἀποτέλεσμα; Ὁ Χριστός πού μέχρι τήν στιγμή ἐκείνη ἐνδυνάμωνε τόν ἱερέα, τώρα τόν ἐγκατέλειψε, καί ὁ ἱερέας ἀρνήθηκε τήν πίστη του (Συναξάριο Θ΄ Φεβρουαρίου).

Ὁ Χριστός εἶπε στούς φαρισαίους: «Πῶς μπορεῖτε ἐσεῖς νά πιστέψετε (σωστά) , ἀφοῦ ἀποζητᾶτε τόν ἔπαινο ὁ ἕνας τοῦ ἄλλου, καί δέν ἐπιδιώκετε τόν ἔπαινο τοῦ μοναδικοῦ Θεοῦ;» (Ἰω. 5:44). Δηλαδή, ὀρθή πίστη καί κενοδοξία, δέν πᾶνε ποτέ μαζί! Τολμᾶ νά εἰπεῖ κανείς πώς δέν εἶναι κενόδοξος, καί δέν ἐπιδιώκει τή δόξα τῶν ἀνθρώπων; Πώς δέν χαίρεται, ὅταν ἐπαινεῖται καί δοξολογεῖται; Ἄς μήν βάζουμε, λοιπόν, θαυμαστικά στήν πίστη μας, καί προπαντός στούς ἀγῶνες πού κάνουμε γιά τήν πίστη μας, γιατί δέν ἔχουμε γνώση, ἐμπειρία τῆς πίστεώς μας, τουτέστιν τοῦ Χριστοῦ!

Ξέρουμε πώς ἅμα βάλουμε τό χέρι μας στή φωτιά, θά καεῖ. Ὅμως, ἄλλο αὐτό, καί ἄλλο νά τό βάλουμε καί νά καεῖ. Τό πρῶτο εἶναι πίστη, τό δεύτερο γνώση, ἐμπειρία. Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ἡ πίστη στό Χριστό, καί ἄλλο γνώση, ἐμπειρία Χριστοῦ. Τό πρῶτο ὡς χριστιανοί τό ἔχουμε, τό δεύτερο δέν το ἔχουμε. Γιά νά τό ἀποκτήσουμε, θά πρέπει νά τηρήσουμε τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ. «Ἐκεῖνος (λέει ὁ Χριστός) πού ἔχει μάθει τίς ἐντολές Μου καί τίς τηρεῖ, αὐτός εἶναι πού Μέ ἀγαπάει· ἀλλά ἐκεῖνον πού ἀγαπάει Ἐμένα, θά τόν ἀγαπήσει καί ὁ Πατέρας Μου· θά τόν ἀγαπάω καί Ἐγώ, καί θά τοῦ φανερώσω τόν Ἑαυτόν Μου» (Ἰω. 14:21).

Ὅμως, ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν Του ἀπαιτεῖ θυσία, ἀποκεφάλιση τοῦ παλαιοῦ μας ἑαυτοῦ. Καί ἐμεῖς τό μόνο πού κάνουμε, εἶναι νά θρέφουμε τόν παλαιό μας ἑαυτό. Πῶς, λοιπόν, νά ἀποκτήσουμε ἐμπειρία Χριστοῦ; Ἔτσι ἡ πίστη μας εἶναι σχεδόν νεκρή. «Πιστεύω, Κύριε, βοήθει μοι τῇ ἀπιστίᾳ» (Μκ. 9:24), θά πρέπει νά εἶναι ἡ καθημερινή μας, προσευχή- κραυγή πρός τόν Κύριο.

Ἄς προβληματισθοῦμε, ἄν μέ τέτοια ἀδύνατη πίστη, ἔχουμε τίς προϋποθέσεις νά ἀγωνιζόμαστε ἡρωϊκῶς (!) ὑπέρ τῆς πίστεως! Μήπως τελικά δέν ἀγωνιζόμαστε γιά τήν πίστη μας, ἀλλά πρός ἱκανοποίηση τῶν παθῶν μας; Ἄβυσσος ἡ ψυχή μας…!

Αρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

Αναστάσιος (03-9-2019)